Een korte geschiedenis van Japanse thee

Kort samengevat

• 810: Thee wordt geïntroduceerd in Japan door drie Japanse boeddhistische geleerde monniken die het meenemen uit China na een studiereis. De thee uit die tijd wordt geproduceerd in “taart” vorm en heet “mochi”.
• 9e eeuw: Keizer Saga moedigt het drinken van thee aan, maar zonder succes. Thee raakt in vergetelheid.
• 1191: De Japanse boeddhistische monnik Eisai keert in 1191 terug uit China met theezaden die hij plant op de berg Seifuji. Hij schrijft ook een boek over thee, en het gebruik en de teelt ervan beginnen.
• Verschillende regio’s in Japan beginnen thee te produceren.
• 14e eeuw: De mochi-thee wordt langzaam vervangen door matcha. Theeceremonies beginnen zich te ontwikkelen.
• 15e eeuw: Murata Jukō integreert het spirituele aspect in de theeceremonie, en shogun Ashikaga Yoshimasa promoot het.
• 17e eeuw: Theeconsumptie verspreidt zich door het hele land; het dorp Tokoname begint theepotten te maken.
• 1610: De Nederlanders importeren thee naar Europa.
• 1639: Japan sluit zich af uit angst om zijn identiteit en cultuur te verliezen.
• 1738: Nagatani Soen vindt sencha uit.
• 1853: De Verenigde Staten dwingen Japan open voor handel.
• 19e eeuw: 20% van de Japanse export bestaat uit thee.
• 1883: De Verenigde Staten verbieden de import van Japanse thee vanwege de lage kwaliteit ervan.
• 1950: De uitvinding van frisdranken leidt tot een daling in de consumptie van Japanse groene thee.
• 21e eeuw: Sencha en matcha maken een comeback dankzij de wereldwijde bewustwording van hun gezondheidsvoordelen.

De geschiedenis van Japanse thee en het archipel kunnen niet los van elkaar worden gezien.

Zoals Sadler in zijn magnum opus benadrukt, is thee in Japan niet slechts een drank, maar een symbool en medium voor de overdracht van culturele principes zoals wabi-sabi.

De geschiedenis van Japan en de ontwikkeling van thee op het archipel zijn daarom onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Geschiedenis van Japanse thee

794 – 1185: Heian-periode

Verplaatsing van de hoofdstad naar Heian-kyō (Kyoto) om te ontsnappen aan de invloed van de boeddhistische geestelijkheid en een veiliger machtsbasis te vestigen.

De introductie van thee in Japan blijft gehuld in mysterie en geheimzinnigheid.

Het oudste bewijs van de aanwezigheid van thee dateert uit 729, toen keizer Shōmu poederthee schonk aan een honderdtal monniken als dank voor hun gezangen. Hiermee introduceerde hij het concept van de theeceremonie.

Maar waar kwam de thee vandaan? Was het geïmporteerd uit China? Vond de ceremonie zelf plaats in China en niet in Japan? Niemand weet het.

In 805 werden de scholastieke monniken Saicho, Kuaki en Eichu naar China gestuurd voor een studieperiode in het buitenland.

Ze zouden theezaden en mochi-thee (thee in vaste schijfvorm) hebben meegebracht bij hun terugkeer enkele jaren later. Documenten geven aan dat de monnik Eichu thee schonk aan keizer Saga in 815. Hij zou de teelt en consumptie ervan hebben aangemoedigd, maar zonder veel succes.

In die tijd was thee voorbehouden aan het keizerlijk hof en boeddhistische monniken. Japanse thee was nog niet doorgebroken en de consumptie ervan vond alleen plaats door pure imitatie van de Chinezen. Sommige bronnen melden ook dat thee werd beschouwd als een medicijn en niet als een dagelijkse drank.

Het verval en de ondergang van de Chinese Tang-dynastie (618-907) leidden tot een stopzetting van Japanse educatieve reizen naar China. Thee raakte in vergetelheid in Japan tot de heropleving van culturele uitwisselingen zo’n tweehonderd jaar later.

1185 – 1333: Kamakura-periode

Opkomst van de samuraiklasse en de vestiging van het Kamakura-shogunaat na de Genpei-oorlog.

Interne conflicten en economische moeilijkheden leidden tot de val van het Kamakura-shogunaat, dat werd vervangen door het Ashikaga-shogunaat (een shogunaat is een Japanse militaire junta).

De verspreiding van het boeddhisme en confucianisme in Japan wakkerde de interesse voor China aan. Bovendien wilde Japan zijn macht en onafhankelijkheid bevestigen en zag het herstel van de relaties met zijn buur als een uitstekende manier om dit te bereiken.

De scholastieke monnik Eisai (1141 – 1215) vertrok voor de eerste keer in 1168 om het Chinese boeddhisme te bestuderen, en een tweede keer in 1187. Hij keerde in 1191 terug met theezaden en plantte deze op de berg Seifuji (prefectuur Saga) om ze te cultiveren.

Tijdens het Ashikaga-shogunaat was er een hoge alcoholconsumptie. Daarom besloot Eisai in 1211 een boek te schrijven dat vertaald kan worden als “het theedieet” of “hoe gezond te blijven door thee te drinken”.

Het shogunaat waardeerde zijn inspanningen en moedigde de bevolking aan om meer thee en minder sake te drinken, de voornaamste alcoholbron. Thee werd al snel geadopteerd door de samurai.

Na de dood van Eisai erfde zijn discipel, Myoe (1173-1232), de theeplanten en hun zaden en plantte ze bij de Kozanji-tempel in Togao, Kyoto.

Deze bomen werden de eersten in de regio Uji.

Vervolgens verspreidde thee zich naar Ise, Suruga en Musashikawagoe, tegenwoordig de belangrijkste theeproducerende regio’s.

Hoewel thee al in de 8e eeuw in Japan aanwezig was, wordt Eisai traditioneel gecrediteerd voor de introductie van thee op het archipel.

1336 – 1573: Muromachi-periode

Val van het Kamakura-shogunaat en oprichting van het Ashikaga-shogunaat in Kyoto.

De Muromachi-periode (1336-1573) zag de thee evolueren van mochi naar matcha en populair worden onder de krijgersklasse en de elite.

Deze periode was ook het tijdperk waarin de basis werd gelegd voor de theeceremonie (chanoyu), die tot in de 17e eeuw bleef evolueren.

De theeceremonie wordt gecrediteerd voor de verspreiding van thee in de Japanse samenleving, eerst onder de koopmansklasse.

De consumptie van thee nam een hoge vlucht in de 15e eeuw toen shogun Ashikaga Yoshimasa (1435-1490) de ceremonie opnam in zijn culturele activiteiten, dankzij zijn associatie met wabi-sabi onder leiding van de zenpriester Murata Jukō.

Wabi-sabi is een Japanse esthetiek geïnspireerd door het zenboeddhisme en het Chinese taoïsme. Gebaseerd op de waardering van vergankelijkheid en imperfectie, wordt het tegenwoordig sterk geassocieerd met de Japanse cultuur en in het bijzonder met de theeceremonie.

Deze principes werden later herzien door Sen no Rikyū (1522-1591), die de gebruiksvoorwerpen van de ceremonie herontwierp en het theehuis uitvond om deze te organiseren.

1603 – 1868: Edo-periode

Consolidatie van de macht door Tokugawa Ieyasu en oprichting van het Tokugawa-shogunaat. Isolationistische periode Sakoku (1639 – 1853).

De Edo-periode was zonder twijfel een van de meest opwindende tijden voor Japanse thee. De ceremonie werd een essentieel onderdeel van het sociale en culturele leven en theehuisjes veranderden in ontmoetingsplaatsen.

Thee verspreidde zich door het hele land en nieuwe soorten werden ontwikkeld.

Beroemd om zijn klei met een hoog ijzeroxidegehalte, ontwikkelde het pottenbakkersdorp Tokoname snel zijn industrie om aan de groeiende vraag naar “kyusu” kopjes en theepotten te voldoen.

Deze poreuze theepotten hebben de eigenschap de wrangheid van groene thee te absorberen. Het dorp zou beroemd worden om zijn theepotten in het Meiji-tijdperk.

Hoewel thee traditioneel geassocieerd wordt met Engeland, was het de Nederlandse Oost-Indische Compagnie die in 1610 een vestiging in Japan opende voor de export van Ureshino-thee naar Europa vanuit de haven van Hirado.

De Nederlanders kochten in 1616 thee uit Uji en de Portugezen volgden snel.

Omdat thee niet in Europa kon worden verbouwd, waren de Westerlingen afhankelijk van Azië voor hun bevoorrading. Dit was een van de belangrijkste katalysatoren voor de commerciële ontwikkeling tussen Azië en Europa en voor de vestiging van plantages in koloniën zoals India en Sri Lanka.

Oosterse thee werd snel populair onder de aristocratie en welgestelde klassen in Europa, die het consumeerden met het gereedschap dat uit China en Japan werd geïmporteerd.

Verhalen over de theeceremonie, verteld door Portugese en Italiaanse missionarissen die het geluk hadden eraan deel te nemen, versterkten alleen maar het mysterie rondom Aziatische producten.

Deze evangelisatiemissies naar Japan begonnen het Shogunaat te verontrusten over het verlies van Japanse identiteit en cultuur. Daarom besloten ze het land in 1639 voor onbepaalde tijd af te sluiten voor handel en buitenlanders, met slechts één open haven.

De Japanse cultuur bloeide in deze periode, met name door de ontwikkeling van de theeceremonie.

De Westerlingen richtten zich daarom op China, India en Sri Lanka voor hun productie.

Hoewel thee aanvankelijk door de Nederlanders werd geïmporteerd, werd thee voor het eerst verkocht in het Galaway Café in Londen.

De promotionele poster beschreef de voordelen als “effectief tegen symptomen zoals hoofdpijn, stenen, waterzucht, scheurbuik, geheugenverlies, diarree en nachtmerries.”

In 1660 werd de eerste advertentie voor thee gepubliceerd in een Londens dagblad.

In 1738 vond Nagatani Soen de Japanse sencha uit, wat de productie van thee in Japan revolutioneerde.

In 1853 dwongen de Verenigde Staten, die op zoek waren naar nieuwe markten voor hun producten, de Japanners om zich open te stellen.

In 1858 tekende Japan de Ansei-verdragen met de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en Nederland, en openden de havens van Hakodate, Hyogo, Kanagawa, Nagasaki en Niigata voor internationale handel, gevolgd door de havens van Shizuoka en Shimizu in 1899.

De export van thee uit Japan begon (opnieuw).

In 1867 werd de route over de Stille Oceaan tussen San Francisco, Hong Kong en Japan ook geopend.

1868 – 1912: Meiji-periode

Einde van het Tokugawa-shogunaat en herstel van de keizerlijke macht tijdens de Meiji-restauratie.

Met de Meiji-restauratie werd groene thee snel een van de meest geëxporteerde Japanse goederen, goed voor ongeveer 20% van de totale Japanse export, achter ruwe zijde met 60%.

De belangrijkste bestemmingen voor Japanse export tijdens de Meiji-periode waren Engeland en de Verenigde Staten, die 6 tot 9% van de totale Japanse productie consumeerden.

Tijdens de isolationistische periode stagneerde de technologische vooruitgang in de Japanse archipel. Toen het land zich heropende, hadden de Westerlingen theebewerkingsmethoden ontwikkeld die onbekend waren voor de Japanners.

Om de achterstand in te halen, moedigde de Japanse regering buitenlandse investeringen en de vestiging van bedrijven in Japan aan.

De producten van Tokoname volgden snel de golf van modernisering en vergrootten hun marktaandeel nationaal in de productie van aardewerken water- en rioolbuizen.

De Japanse pottenbakker Hoju Koie nodigde de Chinese kunstenaar Kinshiko uit om de ambachtslieden van Tokoname te leren dezelfde Kyusu-theepotten te maken als die uit Yixing in China, waardoor de Japanners kwaliteitsproducten konden vervaardigen.

De Westerlingen monopoliseerden de theeverwerking en konden de boeren hun eigen prijzen opleggen, wat hun winsten verminderde.

Als gevolg hiervan daalde de kwaliteit van de Japanse thee. In 1883 verboden de Verenigde Staten de import ervan.

Tegelijkertijd moesten de Japanners concurreren met Assam-zwarte thee uit Brits-Indië, wat de industrie in een crisis stortte.

Desondanks werd Japanse thee tentoongesteld op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1889, waar ook een theesalon werd geopend.

De Verenigde Staten heropenden de import van Japanse thee in 1908, maar legden hoge invoerrechten op.

In deze periode werden nieuwe theebewerkingsmethoden geïntroduceerd. Japanse thee kreeg internationale erkenning en gyokuro en genmaicha werden ontwikkeld.

Aan het einde van het Meiji-tijdperk bereikte het volume van de groene thee-export ongeveer 20.000 ton, wat ongeveer 60% van de theeproductie van Japan in die tijd was.

De snelle toename van de consumptie leidde tot een stijging van de prijzen.

1912 – 1926: Taishō-periode; Shōwa (1926 – 1989); Heisei (1989 – 2019); Reiwa (2019 – heden)

De dood van keizer Taishō en de opvolging door keizer Shōwa (Hirohito).

De inflatie deed het volume van de thee-export dalen tot ongeveer een kwart van zijn piek in 1921. Deze exporten werden daarom vervangen door binnenlandse consumptie.

De ontwikkeling van frisdranken in de jaren 1950, gevolgd door fastfood, buurtwinkels en automaten in de jaren 1970, leidde tot een afname van de consumptie van groene thee, vooral bij de jongere generaties.

Tegelijkertijd begon de interesse voor Chinese oolong-thee in Japan.

De consumptie van groene thee nam toe in de jaren ’90 en in de 21e eeuw werden Japanse thee, inclusief luxeproducten, gewaardeerd vanwege hun positieve effecten op de gezondheid.

De waarde van de export van Japanse groene thee bereikte een record van ongeveer 11,5 miljard yen in 2016, bijna het drievoudige van het begin van het vorige decennium.

Periode van de geschiedenis van Japan

1. Jōmon-periode (-14.000 – -300): Deze periode eindigde met de introductie van rijstteelt.
2. Yayoi-periode (-300 – 250): Introductie van rijstteelt, metallurgie en sociale gelaagdheid.
3. Kofun-periode (250 – 538): Opkomst van machtige regionale clans en bouw van grote grafheuvels (kofun).
4. Asuka-periode (538 – 710): Introductie van het boeddhisme en centralisatie van de politieke macht onder het Yamato-hof.
5. Nara-periode (710 – 794): Vestiging van de eerste permanente hoofdstad in Nara, wat een stabieler en gecentraliseerder bestuur weerspiegelt.
6. Heian-periode (794 – 1185): Verplaatsing van de hoofdstad naar Heian-kyō (Kyoto) om te ontsnappen aan de invloed van de boeddhistische geestelijkheid en een veiligere zetel van de macht te vestigen.
7. Kamakura-periode (1185 – 1333): Opkomst van de samoeraiklasse en vestiging van het Kamakura-shogunaat na de Genpei-oorlog.
8. Muromachi-periode (1336 – 1573): Val van het Kamakura-shogunaat en vestiging van het Ashikaga-shogunaat in Kyoto.
9. Azuchi-Momoyama-periode (1573 – 1600): Periode van burgeroorlog (Sengoku-periode) die eindigt met de verenigingspogingen van Oda Nobunaga en Toyotomi Hideyoshi.
10. Edo-periode (1603 – 1868): Bevestiging van de macht door Tokugawa Ieyasu en vestiging van het Tokugawa-shogunaat.
11. Meiji-periode (1868 – 1912): Einde van het Tokugawa-shogunaat en herstel van de keizerlijke macht tijdens de Meiji-restauratie.
12. Taishō-periode (1912 – 1926): Dood van keizer Meiji en opvolging door keizer Taishō.
13. Shōwa-periode (1926 – 1989): Dood van keizer Taishō en opvolging door keizer Shōwa (Hirohito).
14. Heisei-periode (1989 – 2019): Dood van keizer Shōwa en opvolging door keizer Akihito.
15. Reiwa-periode (2019 – heden): Troonsafstand van keizer Akihito en opvolging door keizer Naruhito.

Bronnen: (1), (2), (3), (4), (5), (6), (7)

Photo by Andrea Lacasse on Unsplash